Od 2005 roku Unia Europejska nie traktuje kreteńskiego jako dialektu. Uznano jednak, że jest to jeden z najstarszych żywych języków kontynentu. Niektórzy twierdzą wręcz, że Kreteńczyk nie miałby większych kłopotów ze zrozumieniem Greka żyjącego 2500 lat temu. To dlatego kreteński, jako archaizująca forma greki, został wybrany przy tłumaczeniach komiksów o Asteriksie i Obeliksie. Postacie te mówią w oryginale wymyślonym przez autorów „galijskim”, w wersji greckiej zastąpionym częściowo przez kreteński. W Grecji wyróżnia się jednak formalnie dialekt kreteński, „Kritiki dialektos”, zwany też „Kritika” (z akcentem na ostatnią sylabę).
Kto włada językiem kreteńskim?
Nie wszyscy Grecy mieszkający na Krecie nim władają. Tysiące dzisiejszych Kreteńczyków stanowi ludność napływowa. Kreteński słyszy się natomiast w dużych skupiskach wyspiarzy za granicą, na przykład w USA i Australii. Podobnie jak inne dialekty greki, kreteński rozwinął się z „koine”, czyli „wspólnej greki” – formy greckiego, która zastąpiła język używany w Grecji w czasach antyku. Rozpowszechniła się po podbojach Aleksandra Wielkiego, szczególnie na wschodnich wybrzeżach Morza Śródziemnego. Tak jak inne dialekty, kreteński czerpał też z języków ludów, które rządziły Kretą, na przykład Wenecjan czy Turków. Jeśli i Ty chcesz nauczyć się języka kreteńskiego, to możesz zaznajomić sobie porady o wyrabianiu zdrowych nawyków do nauki i rozwoju osobistego.
Różnice językowe
Różnice między greckim kontynentalnym a greckim na Krecie są niewielkie. Kreteńczyka można rozpoznać jednak już po pierwszych słowach. Zamiast powitalnego: „Ti kanis/Ti kanete?” – „Jak się masz/jak Pan/Pani się ma?”, usłyszymy: „Inta kanis/Inta kanete?” Wyspiarz „nie” wymówi jako „oi”, a nie „oxi”; „mikro” (czyli „mały”) zabrzmi jako „mikio” (akcent na ostatnią sylabę); zamiast „edo” („tutaj”) powie „epa” itd. W wymowie mamy też zmiękczenie „k” prawie do „ś”, na przykład „avtokinito” (samochód) będzie brzmiał jak „avtośinito”.
Literatura kreteńska nie różni się szczególnie od znanej w pozostałych częściach Grecji. Porusza uniwersalne tematy. Otwiera ją obszerny „Erotokirtos” z około 1600 roku, napisany przez Kornarosa, a w jakimś stopniu zamyka twórczość Kazantzakisa. „Zamyka” w cudzysłowie, bowiem Kreteńczycy nie uzurpują sobie prawa do literackiej odmienności. Sam dialekt kreteński znaleźć można natomiast w „kleftika tragoudia”, czyli pieśniach, balladach śpiewanych przez „kleftis” (kleftes). Mianem tym określa się powstańców z czasów okupacji tureckiej, ukrywających się przede wszystkim w górzystym regionie Sfakia na Krecie.
